Het nieuwste gebod: Gij zult angst zaaien om volgzaamheid te oogsten stimuleert het gevoel dat je niet te redden bent

Het nieuwste gebod: Gij zult angst zaaien om volgzaamheid te oogsten -Stimuleert het gevoel dat je niet te redden bent

In de strijd om volgzaamheid lijkt tegenwoordig alles geoorloofd: Algoritmes die bepalen wat we zien, daardoor denken dat dit de waarheid is. Een noodboekje dat -in geval van calamiteiten- de eerste 72 uur onze blik inkleurt. ZZP’ers die onder het mom van “schijnzelfstandigheid” als proletariër worden weggezet, geen andere vaardigheden lijkt te bezitten behalve zijn arbeid.

Dit bestaat. Dit gebeurt. Dit is het kader.
Stukje bij beetje verschuift de grens van wat normaal is ,zolang het maar past binnen het nieuwste gebod: “Gij zult angst zaaien, om volgzaamheid te oogsten.”  En we merken het vaak pas als het al in ons systeem zit.

Als mens beschikken we over bijzondere gaven die verder reiken dan spreken, schrijven of het doorgeven van kennis. Ons lichaam, ons bewustzijn en ons brein dragen vermogens in zich die veel subtieler, ruimer en ontvankelijker zijn dan wat wij doorgaans benutten. We kunnen waarnemen voorbij het tastbare, voelen voorbij het verklaarbare, begrijpen zonder dat het eerst begrepen hoeft te worden, bewegen waar het vastloopt.

En toch laten we ons zo vaak terugduwen in het smalle kader van wat hoort, wat verwacht wordt, wat veilig lijkt. Niet omdat we niet anders kunnen, maar omdat angst ons in de greep van macht houdt.

Angst om niet begrepen te worden. Angst om af te wijken van het patroon waarin de meerderheid van middelmatigheid zich schikt. Angst om zichtbaar te worden in een wereld die vooral waarde lijkt te hechten aan voorspelbaarheid en volgzaamheid.

Angst ontneemt ons niet alleen menselijke vrijheid; ze onttrekt ons ook aan de mogelijkheden die in ieder mens besloten liggen. Zo passen we ons massaal aan verwachtingspatronen aan die niet uit onszelf lijken voort te komen, maar over ons heen opgelegd worden. En vanuit die angst vergeten we dat we toegang hebben tot vermogens die juist bedoeld zijn om ons vrij te bewegen, vrij van angst te maken.

Maar wat gebeurt er als we die angst niet langer zien als een hindernis, maar als een mogelijkheid? Wat als juist dit krimpende, knagende, vormgevende gevoel het ankerpunt wordt voor transformatie, en de transitie die daarvoor nodig is? Dan verschuift angst van tegenkracht naar veerkracht. Van blokkade naar toegangspoort. Van beperking naar mogelijkheid. In dat perspectief wordt angst geen eindpunt meer, maar het begin van een onbegrensde persoonlijke transformatie.

Wanneer een tegenkracht lang genoeg meegaat, wordt ze geen tegenkracht meer genoemd maar “realiteit”. En er is één brandstof die dit proces keer op keer voedt: angst. Angst kan zich verankeren in structuren die sterker lijken dan de waarheid zelf. Ze groeit, vermenigvuldigt zich, nestelt zich in de fundamenten van ons denken en wordt soms zo ver doorgevoerd dat zelfs zij die haar het leven hebben ingeblazen de oorsprong lijken te vergeten. Wat overblijft zal een constructie zijn zonder wortels in echtheid, een werkelijkheid die voortleeft op aanname, manipulatie en overgenomen overtuigingen.

Alsof er een nieuw, ongeschreven gebod over de wereld is uitgerold: Gij zult angst zaaien om volgzaamheid te oogsten. Wie angst zaait, hoeft zelden nog iets uit te leggen. Angst vernauwt het bewustzijn. Het maakt de wereld smaller: van nuance naar noodzaak, van vragen naar reflexen. Van zelf voelen naar: zeg me wat ik moet doen.

En telkens weer zien we dezelfde route verschijnen, eenvoudig, eeuwen oud, maar verontrustend effectief:

1. Ontneem mensen de ruimte om zelf te denken. Overprikkel ze. Overspel ze met -des- informatie, nieuws, meningen, paniekbeelden, doemscenario's. Niet om te informeren, maar om te bezitten, te bezetten. Om het zicht te ontnemen op wat er werkelijk speelt. Want als het in het hoofd vol genoeg is, wordt het vanbinnen als vanzelf stil.
2. Bied "Brood en spelen". Het romeinse Panem et Circenses was geen bijzaak, maar pure strategie: zorg voor voedsel en vermaak, en het volk kijkt niet naar de machtsstructuren die daarachter schuilgaan. Vandaag heet dat: altijd iets te scrollen, te streamen, te kopen, te volgen. Fragmentatie van aandacht is geen bijeffect, maar een beproefde methode. Waar aandacht versnippert raakt, verdwijnt de ruimte voor diepte, zelfstandig nadenken.
3. Breek stap voor stap de zelfredzaamheid af. Wie afhankelijk wordt van systemen oefent steeds minder in zelfvertrouwen, zelf kiezen, zelf onderzoeken, zelfstandig zijn.  En wie afhankelijk voelt, stelt steeds minder vragen. Afhankelijkheid maakt volgzaam, volgzaamheid maakt kwetsbaar voor sturing.
4. Oogst volgzaamheid. Wanneer de bodem van zelfvertrouwen is uitgehold, wordt angst een uiterst effectief stuurmiddel. Eén waarschuwing, één dreigbeeld, één grafiek, één rood icoontje in beeld en hele groepen bewegen mee, zonder nog helder te onderscheiden: Is dit van mijzelf? Is dit wat ik zelf wil? Of is dit wat er van mij verlangd wordt?

Dan is angst geen emotie meer, maar een instrument voor sturing. Geen innerlijke beleving meer, maar een middel om gedrag te vormen. Een mechanisme om gehoorzaamheid te oogsten.

In de argumentatieleer heet dit argumentum ad baculum -het stokargument. Ik kwam het voor het eerst tegen tijdens mijn mediationopleiding. Het is geen vorm van dialoog, maar van dwingende sturing: angst inzetten om de ander een vooraf gekozen richting op te duwen. Niet: ik overtuig je met inhoud. Maar: ik overtuig je met dreiging.

• “Als we dit nu niet doen, komt er oorlog…”
• “Als jij je niet aanpast, dan bén jij het probleem…”
• “Als we deze maatregelen niet nemen, stort alles in…”

Het zijn geen uitnodigingen tot gesprek, maar duwende, dwingende boodschappen -vaak uitgesproken met een zorgelijk gezicht, alsof bezorgdheid bewijs is. Zo wordt angst de stok achter de deur van beleid, regelgeving, uitgaven, beslissingen. Of het nu gaat om veiligheid, gezondheid, economie of geopolitiek. En de vraag is niet alleen: Is de dreiging reëel? De diepere, veel belangrijkere vraag is: Wat doet een voortdurend dreigingsframe met ons als samenleving, en met ons persoonlijk- innerlijk leven?

Van brood en spelen naar pushbericht en noodboekje. We leven in een tijd waarin angst niet alleen via schermen binnenkomt, maar nu ook via de brieven bus wordt aangereikt. Tussen eind november 2025 en begin januari 2026 ontvangt vrijwel ieder Nederlands huishouden het informatieboekje Bereid je voor op een noodsituatie, onderdeel van de landelijke campagne Denk vooruit.

Wat gebeurt er wanneer je dagenlang, wekenlang, maandenlang leeft met de voortdurende suggestie: “Er kan ieder moment iets heel ergs gebeuren. Zorg dat je klaarstaat. Denk aan je noodpakket. Denk aan je noodplan. Denk aan de eerste 72 uur…”

Voor je het weet, verschuift de basisinstelling van het leven van vertrouwen naar voorafgaande spanning, ANGST. De buitenkant spreekt over voorbereiding, de binnenkant hoort: er hangt iets boven ons hoofd. Ziedaar, angst wordt gezaaid

In de Koude Oorlog hing die onzichtbare angst dreiging jaren als een wolk boven onze samenlevingen: de mogelijkheid van directe, totale vernietiging -altijd aanwezig, zelden benoemd. Nu verschijnen nieuwe varianten: cyberoorlog, hybride dreiging, permanente instabiliteit. De vorm verandert, de werking blijft gelijk: een samenleving die leeft met een onzichtbare, voortdurende schaduw van ANGST.

De vraag is niet om die risico’s te ontkennen. De vraag is wél: Worden we bewuster, of alleen maar angstiger?

De keuze voor illusie: leven in misschien

Angst wortelt zelden in wat nú gebeurt. Ze wortelt in wat er misschien zou kunnen gebeuren -het rijk van de voorstellingskracht, waar onzekerheid vorm aanneemt en zich vermomt als waarheid.

De grote illusie van misschien:

• Misschien komt er een grote stroomstoring
• Misschien wordt ons land het volgende doelwit
• Misschien valt alles uit
• Misschien... en dan?

Voor je het weet, begint een leven zich in te richten naar het rijk der mogelijkheden, niet naar de werkelijkheid van dit moment. We bouwen doemscenario’s in ons hoofd, ver voordat er iets concreets gebeurt. We hebben dit mechanisme eerder gezien. Tijdens het begin van de coronapandemie vlogen de pakken toiletpapier de supermarkt uit. Niet omdat iemand had berekend dat toiletpapier het medicijn tegen het virus was, maar omdat angst zich razendsnel vermenigvuldigde in de echo-kamer van het collectief: “Als iedereen het doet, zal het wel nodig zijn.”

Dat is de kern van illusie: niet de feiten sturen ons, maar de aanname over wat anderen denken te weten, te vrezen of te doen. Het is volgzaam zijn aan onwetendheid -de meest subtiele vorm van verloren autonomie.

Wie leeft in het rijk van misschien, leeft in een toekomst die nog geen vorm heeft -misschien nooit zal krijgen- maar die ondertussen wordt behandeld alsof zij al vaststaat. Zo wordt angst een zelf vervullende profetie: we maken vandaag keuzes vanuit een toekomst die nog helemaal niet bestaat. En omdat dit alles niet alleen in het hoofd gebeurt, maar in het hele lichaam voelbaar wordt is dit wat angst ook doet met ons zenuwstelsel. Angst is niet alleen een gedachte. Ze is tastbaar, meetbaar. Lichamelijk, geestelijk.

• een versnelde ademhaling
• spanning in kaken, nek, buik
• een hartslag die net iets hoger ligt dan de situatie vraagt
• een onrustig, zoekend gevoel, alsof er iets is dat je over het hoofd ziet

Voor het lichaam betekent dit: het fight–flight–freeze-systeem wordt actief. En hoe vaker dit gebeurt, hoe sneller en automatischer gedrag, het lichaam, de controle overneemt. In die staat wordt volgzaamheid geboren, de wereld zwart-witter, verdwijnt nuance, voelt veiligheid urgenter dan waarheid, en lijkt meedoen veiliger dan zelf nadenken. Precies hier wordt angst gevaarlijk als stuurmiddel. Een mens in overlevingsstand is namelijk makkelijker te sturen dan een mens die aanwezig is in het moment.

Als je wilt dat iemand in angst gaat geloven -er zelfs naar gaat léven- hoef je in wezen maar één ding te doen: deze angst keer op keer herhalen, verpakken als waarheid, en koppelen aan een gevoel van gevaar. Vervang het woord angst hier desnoods door leugen en je ziet hetzelfde mechanisme: wat vaak genoeg herhaald wordt, nestelt zich in ons systeem als iets dat “nu eenmaal zo is”.

Door de geschiedenis heen is angst een van de krachtigste middelen geweest om mensen te sturen. Denken we maar aan tijden waarin geloof, macht en straf nauw met elkaar verweven waren:

• een God die vooral streng en bestraffend was
• leiders die veiligheid beloofden, zolang je maar volgzaam bleef
• groepen die als “gevaarlijk” werden bestempeld, zodat uitsluiting ineens logisch leek

Niet omdat mensen per se slecht zijn, maar omdat onwetendheid en angst hand in hand gaan. Wie niet leert zelf te kijken, te voelen en te onderzoeken, wordt afhankelijk van wie namens hen denkt. En wie angst controleert, controleert de gedachten van de ander.

Die invloed reikt verder dan het verleden. Angst heeft ook een stem in hoe we naar de toekomst kijken. Een samenleving die gevoed wordt met angst, voor elkaar, voor de toekomst, voor wat afwijkt, verliest langzaam haar bezieling. Vrijheid verdampt niet in één klap, ze lekt weg via kleine concessies:

• “Laat ik maar niets zeggen, straks val ik buiten de groep”
• “Als iedereen het zegt, zal het wel kloppen”
• “Wie ben ik om dit in twijfel te trekken?”

Vooruit denken maakt dan plaats voor overleven. Intuïtief handelen wordt dan onderdrukt door de vraag: “Is dit wel veilig?” Groepsdruk neemt het over van innerlijk kompas. Het gevolg is zichtbaar: wantrouwen, onverschilligheid, ongelijkheid. Niet als abstracte begrippen, maar als dagelijks voelbare realiteit: buren die elkaar niet meer vertrouwen, collega’s die zwijgen, systemen die mensen eerder breken dan dragen.

Precies deze nalatenschap -van generaties lang leven onder invloed van angst- is waar de toekomst zich toe moet verhouden. Zolang we niet herkennen hoe angst onze keuzes stuurt, blijven we haar doorgeven. Niet omdat we dat willen, maar omdat we nooit hebben geleerd hoe het anders kan.

Maar -en dit is de keerzijde die vaak vergeten wordt- dezelfde angst kan óók een poort zijn.

Angst als poort naar transformatie

Waar angst eeuwenlang gebruikt is als middel tot beheersing, bezit zij in de individuele ervaring een heel ander potentieel. Angst kan je vastzetten in illusie, maar ze kan je ook wakker maken. Het verschil zit niet in de angst zelf, maar in de beweging die erop volgt.

Er zijn grofweg twee bewegingen:

1. Van angst naar aanpassing

• Je voelt spanning
• Je zoekt onmiddellijk iemand die je vertelt wat je moet doen
• Je volgt de menigte, de folder, de leider, het algoritme
• De angst verstilt even, niet omdat ze doorvoeld is, maar omdat je haar hebt uitbesteed aan hen die beweren het beter te weten

   2. Van angst naar bewustzijn

• Je voelt spanning
• Je stopt volgzaam zijn naar gedegen onderzoek
• Je keert je aandacht naar binnen: Waar voel ik dit? Welke gedachten draaien er? Van wie zijn die eigenlijk?
• Je laat de angst er zijn, zonder haar onmiddellijk te verdringen of op te lossen
• Dan ontstaat ruimte. Niet omdat de wereld ineens veilig is, maar omdat jij aanwezig bent in het moment zelf

Transformatie begint nooit bij de ander. Ze begint bij het moment waarop jij zegt: “Ik voel angst. En in plaats van mij eraan uit te leveren, wil ik luisteren naar wat ze mij komt vertellen.” Soms vertelt angst iets reëels: dat een grens nodig is, dat je een keuze mag herzien, dat een situatie onveilig is. Maar soms vertelt ze vooral dit: “Je leeft al te lang in een verhaal dat niet van jou is.”

De andere vorm van zelfredzaamheid

Het noodboekje spreekt over 72 uur zelfredzaamheid, alsof binnen 72 uur elk probleem kan worden opgelost. Maar er bestaat een diepere, innerlijke vorm van zelfredzaamheid waarvoor geen checklist bestaat:

• Kun jij innerlijk op eigen benen staan, ook als de wereld om je heen onrustig is?
• Kun jij voelen wat van jou is en wat afkomstig is van het collectieve angstveld?
• Kun jij onderscheid maken tussen geïnformeerd zijn en geïndoctrineerd worden?
• Kun jij “ik weet het niet” toelaten zonder het onmiddellijk dicht te smeren met andermans antwoorden?

Echte zelfredzaamheid begint wanneer we onze aandacht terughalen: van permanente dreigingsbeelden, van eindeloze nieuwsfeeds, van opgelegde scenario’s, naar de eenvoudige, vaak confronterende vragen: Wat ervaar ík nu werkelijk? Welke keuze hoort bij mij hier, vandaag? 

Angst zal niet verdwijnen uit de wereld. Machtsstructuren zullen haar blijven gebruiken, systemen zullen haar blijven voeden. Maar in jou kan iets verschuiven:

• van onbewust reageren naar bewust waarnemen
• van angst als wapen tegen jezelf, naar angst als leraar op je pad
• van reflexmatig volgzaamheid, naar bewuste verbondenheid

Misschien is dát de diepste transformatie. Niet dat de wereld veiliger wordt, maar dat jij bewust aanwezig blijft, juist te midden van alles wat je bang zou kunnen maken. Daar, in die aanwezigheid, verliest angst haar macht. Niet omdat zij kleiner wordt, maar omdat jij groter bent gegroeid dan het verhaal dat ze je probeert te vertellen.

Als vanzelf ontstaan er nieuwe geboden:

• Gij zult bewust worden, zodat angst haar greep verliest
• Gij zult vragen blijven stellen, juist waar men je aanleert zwijgzaam te volgen
• Gij zult voelen wat waar is voor jou, voorbij aan wat je worst verteld

                       Vanuit liefde geschreven, vanuit liefde gegeven John